Dąb Bartek
Pomniki przyrody, którymi najczęściej są najstarsze drzewa, stanowią ciekawe atrakcje turystyczne. Dąb Bartek rosnący na terenie Nadleśnictwa Zagnańsk jest tego doskonałym przykładem. Można wręcz powiedzieć, że to istny celebryta wśród drzew, nazywany jest nawet królem Puszczy Świętokrzyskiej. Kiedy znajdziemy się w cieniu dębu, zrozumiemy dlaczego…
Już przed II wojną światową uznany był za najokazalsze drzewo w Polsce, ale pomnikiem przyrody Dąb Bartek został ogłoszony dopiero 1954 r.
→ DĄB SZYPUŁKOWY, WIEK ok. 700 LAT, WYSOKOŚĆ ok. 28,5 m, OBWÓD PNIA NA WYSOKOŚCI 1,30 M WYNOSI 10,9 m, MIĄŻSZOŚĆ (OBJĘTOŚĆ) ok. 72 m³, ZASIĘG RZUTU KORONY 604 m2
→ Lokalizacja: ZAGNAŃSK, woj. świętokrzyskie (GPS: 50.9875, 20.65)
Rys. Wojciech Gerson 1873 r. / Wikipedia
W 1934 r. sąd konkursowy, któremu przewodniczył prof. Władysław Szafer – słynny polski botanik, uznał, że to właśnie Bartek jest najbardziej okazałym drzewem w Polsce. Można domniemywać, że od tego momentu dąb zaczął być sławny. Jako jedno z nielicznych drzew przez lata był wymieniany w podręcznikach szkolnych, dlatego słyszeli o nim chyba wszyscy Polacy.
W 1933 roku z z okazji 25-lecia Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego w Samsonowie, w pobliżu dębu odsłonięto pamiątkowy kamień z napisem “W 25-lecie ZWC i Związku Strzeleckiego 1908-1933 — Obywatele” . Obecnie kamień znajduje się od strony wschodniej stronie Bartka.
Na drzewie znajdują się dwa żeliwne odlewy Chrystusa Ukrzyżowanego. Widniejąca na jednym z nich data 1853 r. może wiązać się z epidemią cholery. Niefortunne wydarzenia dla Bartka miały miejsce w 1906 r., kiedy w wyniku strzelaniny i bójki wynikłej podczas napadu na Urząd Nadleśnictwa Samsonów, położonego po wschodniej stronie wiekowego dębu, zostały podpalone budynki gospodarcze. Po pożarze od strony wschodniej w pniu drzewa powstałą martwica boczna.
Odmłodniał?
W 1952 r. dąb Bartek został uznany za chroniony prawem pomnik przyrody. Wówczas w jego opisie podano wiek 1200 lat. Ponoć w cieniu drzewa pod Zagnańskiem odpoczywał sam król Jan III Sobieski. Wiek dębu nie jest dokładnie znany, bo badania które mogłyby dać w miarę precyzyjny wynik byłyby zbyt inwazyjne dla drzewa. Dzisiaj specjaliści mówią raczej o 700 latach więc można uznać, że dąb Bartek odmłodniał o 500 lat. Obwód pnia na wysokości 1,3 m, jaki podają dzisiaj naukowcy to 980 cm, a w 1952 r wynosił “zaledwie” 964 cm. Miąższość całego drzewa wynosi 72 m³, a grubizny 65 m³ w tym pień główny 46 m³.
Ochrona
Żywotność sławnego drzewa, oczywiście jak na tak imponujący wiek, oceniana jest nieźle. Jednak staruszek ma swoje bolączki. Bodaj największą jest zachwiana stabilność. Konary dębu są bardzo rozłożyste, a korona niesymetryczna. Większość grubych gałęzi rozwinęła się w kierunku południowym i zachodnim. Żeby je chronić przed złamaniem podtrzymuje się je specjalnymi podporami zabezpieczającymi. Pierwszą założono już w 1949 r. Obecnie jest ich 15 i mają specjalną konstrukcję umożliwiającą ruchy gigantycznych konarów.
Warto też dodać, że Dąb Bartek w środku jest pusty i to do dawna. Próchnienie pnia drzewa spowodowało, że betonową plombę założono już ponad sto lat temu (w 1920 r.). Użyto w tym celu aż 8 m sześc. betonu. W tym samym roku obcięto suche gałęzie i ustawiono ogrodzenie wokół drzewa. Cementową plombę usunięto w 1978 r., zastępując ją drewnem sosnowym i żywicą epoksydową, uprzednio zabezpieczając wnętrze środkami grzybobójczymi.
W 1997 r. usunięto stare drewniane podpory stosując w ich miejsce teleskopowe metalowe podpory z gumowymi podkładami.
Zdrowie pomnika przyrody
Bartka nie omijają powszechne problemy z brakiem wody. Jak wykazały badania warunków hydrologicznych, w miejscu gdzie rośnie dąb, poziom wód gruntowych znajduje się 10 m pod powierzchnią. Drzewo korzysta zatem jedynie z wód opadowych. Okresy suszy glebowej mogą być jednym z zagrożeń dla drzewa. Lasy Państwowe (Nadleśnictwo Zagnańsk) opiekujące się tym drzewem planuje zlecić opracowanie koncepcji systemu nawadniającego, by w przyszłości podlewać Bartka.
W 2020 r. dąb z Zagnańska wypuścił liście pod koniec maja, co z uwagi na późne przymrozki w okresie tzw. zimnych ogrodników i kwietniową suszę było bardzo dobrym posunięciem…
Odwiedzanie dębu Bartek i fotografowanie drzewa jest bardzo wygodne, bo rośnie on w pobliżu drogi przy której znajduje się parking. Wystarczy kilka kroków od samochodu by znaleźć się przy pniu Bartka. Takie pomniki przyrody, jak drzewo Dąb Bartek trzeba zobaczyć!
Źródła w/w informacji:
„Bartek Nasz Wspólny Znajomy”, Nadleśnictwo Zagnańsk/Wydawnictwo Epograf 2018
www.dabbarteknaszwspolnyznajomy.pl
Nadleśnictwo Zagnańsk
pl.wikipedia.org/wiki/Dąb_Bartek
Fot. Tomasz Dębiec / Wydawnictwo Quercus
JAK ODRÓŻNIĆ DĘBA SZYPUŁKOWEGO OD BEZSZYPUŁKOWEGO?
W lasach występują dwa rodzime gatunki dębów: szypułkowy i bezszypułkowy. Charakterystyczne dla dębu szypułkowego są odwrotnie jajowate, klapowane liście oraz będące przysmakiem wielu zwierząt leśnych owoce – żołędzie osadzone na długiej szypułce. Dąb bezszypułkowy różni się m.in. dłuższym ogonkiem liścia oraz krótką szypułką. Dąb jest niewątpliwie królem naszych drzew. To potężne i majestatyczne drzewo. Jego ciemnoszara, spękana kora pokrywa okazały pień i konary, tworzące rozłożystą koronę. Dąb bezszypułkowy natomiast odznacza się prostym, sięgającym prawie wierzchołka pniem oraz cieńszą, mniej spękaną korą.
GDZIE ROŚNIE?
Dąb szypułkowy rośnie na terenie całego kraju, jest gatunkiem nizinnym, a w górach może sięgać jedynie do 600 m n.p.m. Bezszypułkowego nie spotkamy natomiast na terenie Suwalszczyzny i Mazur. Oba dęby często występują jako domieszka w lasach mieszanych, a czasami samodzielnie tworzą lasy zwane dąbrowami.
PRZEMIANA POKOLEŃ
Dąb szypułkowy lubi gleby żyzne i wilgotne, a bezszypułkowy dobrze sobie radzi na suchszych i uboższych siedliskach, jest jednakże bardziej ciepłolubny. Oba gatunki odnawiają się naturalnie pod okapem drzewostanu najczęściej w formie kęp, jednakże ze względu na duże wymagania świetlne wymagają odsłonięcia z góry. Można je również odnawiać sztucznie przez siew oraz sadzenie.
TO CIEKAWE!
Dąb dostarcza cennego drewna, twardego i trwałego, które chętnie wykorzystywane jest w budownictwie i stolarstwie. Do najbardziej poszukiwanych surowców należy tzw. czarny dąb – polski heban, który można uzyskać po kilkusetletnim leżeniu drewna w wodzie lub pod ziemią na skutek reakcji zawartych w nim garbników z solami żelaza.
TABLICA EDUKACYJNA DLA NADLEŚNICTW:
